40-lecie kłodzkiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego

Polskie Towarzystwo Historyczne to stowarzyszenie historyków polskich, skupiające zarówno zawodowych historyków, jak i miłośników historii. Powołane zostało w 1886 r. we Lwowie, a po 1925 r. stało się towarzystwem ogólnopolskim. Towarzystwo organizuje i inicjuje prace badawcze, popularyzuje historię powszechną, polską, poszczególnych miast oraz regionów, jest organizatorem olimpiad, konkursów historycznych, przyczynia się do powstawania publikacji historycznych.
PTH posiada 46 oddziałów i 16 kół terenowych, 8 komisji i ponad 3 tys. członków. Od 2005 r. ma status organizacji pożytku publicznego.
Oddziały PTH powstały głównie przy ośrodkach naukowych, uniwersyteckich. Tam bowiem znajduje się główny „narybek” członków towarzystwa, są też większe możliwości współpracy finansowej w zakresie działalności, a taka współpraca jest konieczna, bo w zasadzie jedyne źródło dochodów towarzystwa stanowią składki członkowskie (i to niezbyt wysokie). Stąd do rzadkości należą Oddziały w mniejszych ośrodkach. I takim właśnie ewenementem jest Oddział w Kłodzku, powstały dzięki zaangażowanej, pełnej pasji do historii, grupie nauczycieli oraz odpowiedniemu zapleczu w postaci życzliwej instytucji, która przyjęła pod swój dach Towarzystwo. Głównym sprawcą i motorem powołania PTH w Kłodzku w 1981 r. była pani Janina Piechocińska – nauczycielka historii Liceum Ogólnokształcącego im. B. Chrobrego w Kłodzku, autorka wielu artykułów popularyzujących dzieje Ziemi Kłodzkiej. A instytucją, która przyjęła Oddział pod swój dach od 1985 r. na wiele lat było Muzeum Ziemi Kłodzkiej, której dyrektorką była wówczas historyk sztuki – Krystyna Toczyńska-Rudysz.
Lista założycieli PTH w Kłodzku: M. Bębenek, W. Bordowski, W. Cykowska, A. Dobrzański, G. Drozdowska, A. Falkowski, D. Gamalczyk, K. Guzik, T. Grzywacz, W. Hajik, Z. Jaszek, M. Lichwa, T. Lewicka, A. Łunkiewicz, Z. Łukasiewicz, Z. Martynowski, W. Martynowski, M. Mikuś, L. Peternek, B. Piaseczna, J. Piechocińska, S. Piechociński, H. Pudełek, A. Ryba, A. Radawska, M. Strycharz, K. Toczyńska-Rudysz, S. Urban, J. Zubek, W. Piotrowska.

Sprawy organizacyjne. Początki
Myśl powołania w Kłodzku PTH zrodziła się w końcu lat siedemdziesiątych XX w. w gronie Sekcji Historycznej działającej przy Towarzystwie Miłośników Ziemi Kłodzkiej, kierowanej przez wiele lat przez Janinę Piechocińską. Pierwszym krokiem było utworzenie Koła Terenowego Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii. Zebranie założycielskie Koła odbyło się 20 czerwca 1980 r.
Rok później, 7 kwietnia 1981 r. podjęto uchwałę o powołaniu w Kłodzku własnego Oddziału PTH. W zebraniu uczestniczyła dr Teresa Kulak – sekretarz wrocławskiego Oddziału PTH. Drogą tajnego głosowania wybrano Zarząd i Komisję Rewizyjną Oddziału. Prezesem został Aleksander Dobrzański (działacz TWP), wiceprezesem Janina Piechocińska, sekretarzem Stanisław Piechociński, skarbnikiem Maria Strycharz i członkiem Krystyna Toczyńska-Rudysz. W skład pierwszej Komisji Rewizyjnej natomiast weszli: Janina Zubek, Zbygniew Martynowski i Dionizy Gamalczyk.
12 czerwca 1981 r. Zarząd Główny PTH w Warszawie na zebraniu plenarnym powołał Oddział PTH w Kłodzku. 2 grudnia 1981 r. działalność Oddziału PTH w Kłodzku uznana została za legalną przez Naczelnika M. Kłodzka.
Niestety już 18 grudnia 1981 r. – zgodnie z Dekretem o stanie wojennym z dnia 13 grudnia 1981 r. – zawieszona została działalność PTH Oddział w Kłodzku. Do zabezpieczenia dokumentacji Oddziału Naczelnik Miasta Kłodzka upoważnił specjalną Komisję. 18 sierpnia 1982 r., w związku z uchyleniem zawieszenia działalności PTH, Urząd Miasta Kłodzka Wydział Społeczno-Administracyjny przekazał akta Towarzystwa komisyjnie.
7 października 1982 r. odbyło się Walne Zebranie członków Oddziału PTH w Kłodzku w celu dokonania wyboru nowych władz. Miejscem zebrania był Kłodzki Ośrodek Kultury.
W nowym Zarządzie pozostały te same osoby na stanowiskach prezesa, wiceprezesa, sekretarza i członka, nowym skarbnikiem została Aurelia Soliło. Skład Komisji Rewizyjnej pozostał ten sam.

Kolejne władze Oddziału PTH
Na przestrzeni kolejnych 35 lat funkcję prezesa pełnili: Aurelia Soliło (1985-1988), Krystyna Toczyńska-Rudysz (1988-1991), Krystyna Oniszczuk-Awiżeń (1991-1998 oraz od 2004 do dziś), Lucyna Świst (1998-2004).
Na poszczególne stanowiska Zarządu Oddziału od 1985 r. powoływani byli:
• na wiceprezesa: Jan Sakwerda, Janina Piechocińska, Krystyna Toczyńska-Rudysz, Stefan Mróz, Zdzisław Szczepaniak, Tomasz Żołnierz;
• sekretarza Oddziału: Krystyna Oniszczuk-Awiżeń, Teresa Bazała, Adam Kwas, Irena Klimaszewska;
• skarbnika: Łucja Peternek, Stefan Mróz, Teresa Bazała, Beata Bogusławska, Marta Nowicka.
Członkami Zarządu byli też okresowo: Krystyna Toczyńska-Rudysz, Janina Piechocińska, Łucja Peternek, Andrzej Behan, Maria Strycharz i Anna Franczukowska.
W Komisji Rewizyjnej udzielali się w kolejnych latach: Wanda Piotrowska, Zofia Łukasiewicz, Roman Sakaluk, Bronisława Papierowska, Maria Strycharz, Dionizy Gamalczyk, Łucja Peternek, Krystyna Matusiakiewicz, Adam Kwas, Lucyna Świst, Teresa Bazała, Barbara Rezner, Henryk Grzybowski.
Ostatnie Walne Zgromadzenie Oddziału PTH w Kłodzku odbyło się 27 stycznia 2018 r.
Aktualny skład Zarządu:
Krystyna Oniszczuk-Awiżeń – prezes, Tomasz Żołnierz – wiceprezes, Irena Klimaszewska – sekretarz, Marta Nowicka – skarbnik, Anna Franczukowska – członek. Komisję Rewizyjną zaś tworzą: Lucyna Świst (przewodnicząca), Teresa Bazała i Henryk Grzybowski.

Liczba członków
W chwili powołania Oddziału liczba członków wynosiła 30 osób. Największą swą aktywność pod względem liczebności Oddział osiągnął w 1986 – 40 osób. Potem jednak liczba spadła do 20 osób i mniej więcej na tym poziomie utrzymuje się do dziś. Wśród członków przewagę stanowili zawsze nauczyciele – czynni zawodowo i emeryci. Pozostali członkowie, to głównie: muzealnicy i bibliotekarze.
Śp. Członkowie:
Maria Bębenek, Weronika Cykowska, Aleksander Dobrzański, Gabriela Drozdowska, A. Falkowski, Dionizy Gamalczyk, Kazimierz Guzik, Zbigniew Jaszek, Aleksandra Łunkiewicz, Zbygniew Martynowski, Władysław Martynowski, Janina Piechocińska, Stanisław Piechociński, Helena Pudełek, Janina Zubek, Wanda Piotrowska.

Działalność
Głównym celem statutowym PTH jest popularyzowanie nauk historycznych, inicjowanie badań, a zadanie to realizowano w Kłodzku przede wszystkim poprzez organizację odczytów, sesji, konferencji historycznych oraz konkursów historycznych.
1. Sesje naukowe, konferencje:
• 1980: włączono się do przygotowywanych imprez związanych z obchodami tysiąclecia miasta, m.in. sesji naukowej poświęconej dziejom miasta i regionu.
• 1983: Jesienią rozpoczęto przygotowania do międzynarodowej sesji naukowej pt. „Polsko-czeskie stosunki kulturalne w średniowieczu”, organizowanej wspólnie z Zarządem Głównym PTH i Muzeum Ziemi Kłodzkiej. Sesja planowana była na październik 1984 r. Obrady miały toczyć się w Żelaźnie. Wśród 10 referatów i komunikatów, autorstwa mediewistów poznańskich, wrocławskich i czeskich, miało się również znaleźć wystąpienie mgr Janiny Piechocińskiej. Jednak w pierwszej połowie września 1984 r., na skutek decyzji wojewody sesja została odwołana, z uwagi na zaplanowany udział w sesji historyków z ruchu solidarnościowego (m.in. prof. Bronisława Geremka).
• 1989:
– konferencja naukowa „Wielkopolanie więzieni w Kłodzku” (wspólnie wraz z Naczelnikiem m. Kłodzka, Miejskim Komitetem Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Poznaniu, Muzeum Ziemi Kłodzkiej, TWP – Studium Wiedzy o Regionie).
– sesja historyczna „50 rocznica wybuchu II wojny światowej” (przy współpracy z Muzeum Ziemi Kłodzkiej i TWP).
• 1995: sesja historyczna „50-lecie Ziemi Kłodzkiej w granicach państwowości polskiej 1945-1995” (wspólnie z Muzeum Ziemi Kłodzkiej).
• 2007: konferencja „Kłodzkie spotkanie z IPN”, poświęcona współpracy nauczycieli historii oraz innych zainteresowanych osób z oddziałowym Biurem Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu.
Ponadto członkowie kłodzkiego Oddziału PTH uczestniczyli (także jako referenci) w licznych sesjach i konferencjach historycznych organizowanych przez Muzeum Ziemi Kłodzkiej przy współpracy z placówkami uniwersyteckimi, m.in. w 1990 – „Dzieje Ziemi Kłodzkiej. Problematyka badań, dorobek historiograficzny i perspektywy prac”, 1992 – „Michał Klahr Starszy i jego środowisko”, 1993 – z okazji „600-lecia aptekarstwa kłodzkiego”, 1996 – „Polskie oddźwięki husytyzmu” oraz „Szkło i jego historia. Z dziejów szklarstwa na Ziemi Kłodzkiej”, 2003 – z okazji Obchodów Jubileuszu Arnošta z Pardubic, 2010 – „Marianna Orańska a Ziemia Kłodzka”, 2017 – „Projektowanie historii” z okazji rocznicy 200-lecia śmierci historyka Josepha Köglera.
2. Odczyty:
W ciągu 40 lat swej działalności kłodzki Oddział PTH zorganizował łącznie około 100 odczytów. Wśród prezentowanych tematów, szczególną popularnością i zapotrzebowaniem wśród słuchaczy cieszyły się zagadnienia związane z okresem II Rzeczypospolitej. Poruszane były także tematy związane z II wojną światową i dziejami Ziemi Kłodzkiej. Najczęściej gościła w Kłodzku ulubiona przez kłodzkich historyków i sprawująca pieczę najpierw nad Kołem a później Oddziałem, prof. dr hab. Teresa Kulak z Wrocławskiego Uniwersytetu. Wygłaszali także odczyty inni pracownicy naukowi Uniwersytetu Wrocławskiego: Bogdan Rok, Włodzimierz Suleja, Stanisław Dąbrowski, Tadeusz Marczak, Krzysztof Kawalec, Alfred Konieczny, Edward Czapiewski, Julian Janczak, Jerzy Maroń, Mateusz Goliński, Piotr Pregiel, Jacek Dębicki, Grażyna Pańko, Ryszard Gładkiewicz, Krzysztof Szwagrzyk, Krzysztof Łagojda. Zapraszani byli też prelegenci związani z innymi placówkami naukowymi z Wrocławia, Wałbrzycha, Opola, Kędzierzyna-Koźla i Poznania, m.in.: Jan Sakwerda, Roman Wytyczak, Zenon Szymankiewicz, Rainer Sachs, Wojciech Mrozowicz, Ryszard Kincel, ks. Stanisław Zimniak, Sebastian Waloszczyk, Lech Koćwin, Grzegorz Podruczny, Grażyna Broda.
Odnotować należy szczególnych gości w kłodzkim Oddziale PTH: 1986 i 1989 – rektor Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Wojciech Wrzesiński, 1989 – ówczesny prezes ZG PTH w Warszawie prof. Andrzej Ajnenkiel; 1988 i 1995 – prof. Andrzej Ropelewski z Gdyni, autor książki „Pionierskie lato”; 1999 – dr Adolf Juzwenko, dyrektor Biblioteki Ossolińskich. Członkowie mieli też zaszczyt wysłuchania w Kłodzku w 1992 znakomitego historyka prof. Henryka Samsonowicza podczas sesji naukowej pt. „Kultura średniowiecznego Śląska i Czech”.
W latach 1993-1994 wspólnie z Towarzystwem Miłośników Lwowa zorganizowano cykl odczytów pod hasłem „Znaczenie Lwowa w historii i kulturze polskiej”.
3. Naukowe spotkania
• 1985 – pt. „Zasłużeni ludzie dla regionu kłodzkiego w 40-leciu PRL”.
• 1987
– z okazji 850 rocznicy podpisania układu polsko-czeskiego w Kłodzku;
– spotkanie z pracownikami Archiwum Państwowego we Wrocławiu – Romanem Stelmachem, Romanem Wytyczakiem i Dorotą Sokołowską – na temat źródeł archiwalnych dot. dziejów Kłodzka i regionu.
• 2018 – pt. „Projekt Archiwa jezuitów kłodzkich. Od nowa” prezentacja uporządkowanego Archiwum Dekanatu Kłodzkiego – referaty: Tomasz Żołnierz i Mietek Kowalcze.
4. Konkursy
• 1993 – konkurs na wspomnienia dot. tzw. historii nieoficjalnej toczącej się po 1945 r. współcześnie na terenie Ziemi Kłodzkiej.
• 2004-2006 – konkurs historyczny adresowany do uczniów szkół gimnazjalnych pow. kłodzkiego pt. „Z jakimi wydarzeniami historycznymi związane są losy Twojej rodziny”.
• 2007 – konkurs historyczny adresowany do uczniów szkół gimnazjalnych powiatu kłodzkiego pt. „Pierwsze dni, pierwsze lata – pierwsi osadnicy w mojej miejscowości”.
• Wspólnie z Kłodzkim Towarzystwem Oświatowym organizacja konkursów: 1998 – Wielkiego Konkursu Historycznego z okazji 80-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę; 2009 – konkurs „70 lat po napaści”; w 2010 – „Grunwald – 600 lat”; 2018 – „100 lat Niepodległości” – konkurs adresowany do młodzieży szkół podstawowych, średnich i zainteresowanych osób dorosłych w Kłodzku.
5. Publikacje
• 1988-1998 – 7 członków podjęło współpracę w zakresie prac przygotowawczych do monografii Kłodzka (R. Sakaluk, K. Oniszczuk-Awiżeń, J. Piechocińska, S. Mróz, M. Strycharz, K. Toczyńska-Rudysz, B. Bogusławska). Monografia wydana została w 1998 r.
• 2008 – wydanie książki pt. Nasze drogi do małej ojczyzny. Rodzinne wspomnienia mieszkańców Ziemi Kłodzkiej, przy współpracy z Muzeum Ziemi Kłodzkiej. Książka stanowi pokłosie trzech edycji konkursu historycznego „Z jakimi wydarzeniami historycznymi związane losy Twojej rodziny”.
• 2008-2010 – członkowie Oddziału PTH brali udział w opracowywaniu haseł do encyklopedii Ziemi Kłodzkiej, zainicjowanej i realizowanej przez Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe.
Mówiąc do dorobku w zakresie publikacji Oddziału PTH, nie sposób nie zwrócić uwagi na indywidualne osiągnięcia członków, m.in. Teresy Bazały, Andrzeja Behana, Beaty Bogusławskiej, Barbary Frydrych, Dionizego Gamalczyka, Henryka Grzybowskiego, Kazimierza Guzika, Ireny Klimaszewskiej, Mieczysława Kowalcze, Adama Kwasa, Janusza Laski, Marty Nowickiej, Tomasza Nowickiego, Krystyny Oniszczuk-Awiżeń, Janiny Piechocińskiej, Lucyny Świst, Krystyny Toczyńskiej-Rudysz, Zdzisława Szczepaniaka. Ich prace publikowane były głównie na łamach czasopism regionalnych, w periodykach m.in. „Zeszyty Muzeum Ziemi Kłodzkiej”, „Rocznik Ziemi Kłodzkiej”, „Almanach Ziemi Kłodzkiej”. Niektórzy ze wspomnianych autorów mają na swoim koncie także pozycje książkowe, o tematyce związanej z historią Ziemi Kłodzkiej.
6. Udział w Zjazdach Powszechnych PTH i Walnych Zgromadzeniach Zarządu Głównego
Od 1890 r. PTH co 5 lat tradycyjnie organizuje Powszechne Zjazdy Historyków Polskich, które zawsze były dużym intelektualnym wydarzeniem, o czym przekonali się kłodzcy historycy uczestniczący w kilku Zjazdach pod koniec XX w.: 1984: M. Mikuś i M. Strycharz; 1989: T. Bazała, K. Oniszczuk-Awiżeń i A. Soliło; 1994: T. Bazała i K. Oniszczuk-Awiżeń; 1999: K. Oniszczuk-Awiżeń. Delegatami na Walne Zgromadzenia Wyborcze ZG byli:
w Opolu (1985): J. Piechocińska i A. Soliło;
w Warszawie (1989): S. Mróz; w Gdańsku (1994): K. Oniszczuk-Awiżeń,
w Przemyślu (2003), Krakowie (2004), Olsztynie (2019) – A. Behan.
7. Współpraca
Oddział PTH w Kłodzku zawsze z wdzięcznością podkreśla życzliwość instytucji, w której ma swą siedzibę. To Muzeum Ziemi Kłodzkiej, z którym współpraca rozwija się też na innych płaszczyznach. W ciągu minionego 40-lecia PTH współpracowało także z Towarzystwem Miłośników Ziemi Kłodzkiej, Towarzystwem Wiedzy Powszechnej, od lat 90. XX w. z Towarzystwem Miłośników Lwowa, a w ciągu ostatnich 20. lat najbardziej owocnie rozwija się współpraca z Kłodzkim Towarzystwem Oświatowym.
PTH opiera swą działalność na pracy społecznej. Muszą więc zaistnieć odpowiednie przesłanki, żeby skupić chętnych do udzielania się także na tym polu. To na pewno większe wyzwanie dla małego ośrodka, aniżeli dla ośrodka akademickiego, i na pewno mniejsze też możliwości spektakularnych efektów. Ale nasz kłodzki Oddział ma swój całkiem pokaźny dorobek – na miarę i liczby członków i możliwości finansowych.
W 2006 roku kłodzki Oddział PTH świętował skromnie swoje 25-lecie, w ramach spotkania wręczono członkom pamiątkowe dyplomy. Natomiast z okazji obchodzonego w br. 40-lecia prezentuje swą historię, członków oraz różne ciekawe opracowania historyczne – na łamach „XII Almanachu Ziemi Kłodzkiej”. A jednocześnie zaprasza młodych historyków i pasjonatów tej dziedziny nauki do wstąpienia w swe szeregi.