Dawne szkoły w Dolinie Bystrzycy Łomnickiej – Stara Bystrzyca –część 1

Stara Bystrzyca, jako wieś nie ma górskiego charakteru. Praktycznie jest przedmieściem miasta Bystrzycy. Szkoła w Starej Bystrzycy powstała później niż w mniejszych wioskach Doliny: Wójtowicach, Zalesiu czy Nowej Bystrzycy, bowiem do XIX wieku dzieci z tej wioski uczęszczały do szkół w pobliskim mieście. Na początku XIX w., nastąpił gwałtowny wzrost liczby ludności w całym rejonie i zaczęto po kolei poszerzać bazę podstawowego szkolnictwa. Około roku 1818 powstała szkoła w Starej Bystrzycy, pierwsza w całej Dolinie, poza gruntami kościelnymi. Nie był to wtedy jeszcze odrębny budynek, nauczanie odbywało się w jednym z domów prywatnych, znajdującym się najprawdopodobniej na obecnej parceli przy ul. Bystrzyckiej nr 46 (dawny nr 91), niedaleko późniejszej gospody Menzl’a.
Dość szybko okazało się, że dotychczasowe rozwiązanie jest niewystarczające i w roku 1839 miejscowy wolny sędzia (niem. Freirichter) ofiarował na szkołę większe pomieszczenie (o wym. 23 na 37 stóp – ok. 7x11m), które według ówczesnych standardów, pozwalało na naukę nawet 123 uczniów. Ponadto, na poddaszu znalazło się mieszkanie dla nauczyciela, składające się z kuchni i dwóch małych pokoi. Budynek ten znajdował się w miejscu obecnego zabudowania przy ul. Bystrzyckiej nr 11 (dawny nr 113). Nieznane są nazwiska dwóch pierwszych nauczycieli uczących w tej szkole. Natomiast pierwszym zapamiętanym nauczycielem był Franz Winkler. Pod koniec roku 1843 obchodził tutaj swoje 50 lecie „urzędu”. Z tych 50. lat, w Starej Bystrzycy, spędził około połowę swojej kariery. Winkler był tutaj do końca 1847 r., kiedy pojawia się nowy nauczyciel – Julius Effenberger. Trafił tutaj niebawem po skończeniu studiów we Wrocławiu w roku 1845.
W 1857 r., z uwagi na ciągle zwiększającą się liczbę dzieci wybudowano w Starej Bystrzycy kolejną szkołę. Solidny, dwupiętrowy budynek z kamienia i cegły przetrwał do dzisiejszych czasów. Do nowej szkoły należały także ogródek leżący nad rzeką i dwa budynki gospodarcze. Przed rokiem 1870 Effenberger odchodzi do Złotogłowic koło Nysy a na jego miejsce przychodzi Linus Karger, który jest tutaj przez lata 70. i 80. XIX wieku. Pracował tutaj jako doświadczony nauczyciel, w 1849 r. ukończył studium nauczycielskie w Głogówku koło Prudnika. Na początku 1889 roku Karger przechodzi na emeryturę, ale jeszcze przez długie lata ma kontakt ze swoją dawną szkołą i kolegami, wspierając ich np. wygłaszaniem referatów na spotkaniach towarzystw nauczycielskich. Zamieszkał zresztą tutaj, w starym budynku szkolnym, który nabył. Nieco wcześniej, w 1886 roku, kiedy liczba uczęszczających dzieci wyniosła prawie 150, wyodrębniono drugą izbę klasową a do pomocy dotychczas jedynemu nauczycielowi zatrudniono drugiego. Został nim Karl Jung, absolwent bystrzyckiego studium nauczycielskiego z roku 1883. Po kilku latach Jung odszedł do Nowego Gierałtowa.
W 1889 r. na głównego nauczyciela do Starej Bystrzycy, z pobliskiej Nowej Bystrzycy, przychodzi Paul Berger. Studia nauczycielskie ukończył cztery lata wcześniej we Wrocławiu a starobystrzycką szkołą kierował przez 40 lat, do 1929 r. Kiedy zmarł
w 1932 r., na bystrzycki cmentarz, pod przewodnictwem proboszcza Junga, odprowadziło Go liczne grono mieszkańców. Przez te kilkadziesiąt lat, jako wspierający nauczyciele, na krótsze lub dłuższe okresy, pojawiają się w szkole następujące osoby:
• w latach 90. XIX w. – nauczyciele Panzer, Reis i Richard Wurbs. Ten ostatni potem pracował m.in. we wsiach nieopodal Międzylesia (Potoczek, Roztoki),
• w latach 1899-1900 – Joseph Gersch, skończył szkołę nauczycielską w Bystrzycy w 1897 r. (I st.) i 1899 (II st.), potem był nauczycielem we Wrocławiu,
• w latach 1901-1902 – Heinrich Just, po studiach I st. w Lubomierzu. Drugi stopień nauczycielki uzyskał we Wrocławiu w 1903 r. Później pracował w Sycowie, a od 1930 w Starej Łomnicy,
• w 1902 r. – Adolf Scorra. Skończył szkoły nauczycielskie w Bystrzycy (1900) i Wrocławiu (1903). Potem uczył m.in. w Idzikowie, a po 1909 roku pracował jako nauczyciel i profesor muzyki w różnych szkołach na Śląsku. Był niezwykle utalentowany muzycznie i dał się tam poznać także jako popularny muzyk, pianista i kompozytor, autor licznych ludowych pieśni śląskich, m.in. Oberschlesienlied. Zmarł w Gliwicach w 1943 r.,
• w 1918 r. – Gregor Guder, późniejszy nauczyciel w pobliskich wsiach: Hucie i Wójtowicach,
• w latach 1925-1928 – Artur Kretschmer, po szkole nauczycielskiej we Wrocławiu. W latach 30. uczył w Bystrzycy w szkole zawodowej,
• inne nazwiska: Irma Bock, Richard Seifert, Hidegard Vogel.
W 1903 r. szkoła omal nie spłonęła od uderzenia pioruna. Ponadto, w niżej położnych pomieszczeniach bardzo uciążliwa zaczęła być wilgoć. Dlatego w 1906 r. dokonano dużego remontu. Mieszkanie nauczyciela został powiększone i znajdowało teraz w całości w zachodniej części budynku. Natomiast obie klasy doświetlono dużymi oknami wychodzącymi na wschodnią i północną stronę. Na okres remontu wszystkie zajęcia odbywały się w nieodległej gospodzie Junga. W roku 1919 postarano się o odrębne, większe mieszkanie dla drugiego nauczyciela, który mógł przy tej okazji zamieszkać z rodziną. Dotychczas, jako kawalerom, przysługiwało im tylko niewielkie i skromne pomieszczenie w budynku szkolnym.
Dokończenie, w tym polskie dzieje szkoły w Starej Bystrzycy – za miesiąc…
Na zdj.: 1.Budynek szkoły w Starej Bystrzycy, wybudowany w 1857 r. Na górze widok z końca XIX w. Na dole widok po przebudowie na początku XX w. 2. Drugi nauczyciel Artur Kretschmer z dziećmi ze Starej Bystrzycy. Lata 1925-28.