O miejscowościach przy drodze z Kłodzka do Lądka wg Josepha Köglera - Część II: Ołdrzychowice Kłodzkie... a w tle tragiczny pojedynek i powódź

Wstęp
Zapraszamy Państwa do ciekawej lektury. Poniżej publikujemy II część materiału źródłowego dotyczącego historii dawnego hrabstwa kłodzkiego. Jest to opracowanie wybitnego historyka Ziemi Kłodzkiej Josepha Köglera (1765-1817) pt. Fragmenty z dawnej historii hrabstwa kłodzkiego - o położonych przy drodze powiatowej z Kłodzka do Lądka miejscowościach (Żelazno, Ołdrzychowice Kłodzkie, Rogówka, Trzebieszowice, Radochów, Lądek) (tytuł w wersji oryginalnej: Fragmente aus der älteren Geschichte der Grafschaft Glatz von den an der Landstrasse von Glatz bis Landeck gelegenen Ortschaften (Neuländel, Eisersdorf, Ullersdorf, Wardeck, Klappersberg, Kunzendorf, Reyersdorf, Landeck, Oberthalheim). Rękopis opisujący miejscowości położone przy drodze z Kłodzka do Lądka powstał w 1800 r. i dedykowany był hr. Luizie von Magnis z Ołdrzychowic Kłodzkich (dawniej Ullersdorf), a inspiracją do jego powstania był przyjazd do wód lądeckich królowej Luizy, żony króla Fryderyka Wilhelma III. Większość prac Josepha Köglera pozostała w rękopisach i dopiero po jego śmierci ukazało się drukiem wiele jego opracowań, łącznie 67 pozycji, m.in. niniejszy przyczynek.
W ostatnich latach, oprócz publikacji w języku niemieckim, ukazało się też kilka cennych opracowań tego historyka w tłumaczeniu na język polski. Autorem przekładu niniejszego tekstu jest p. Włodzimierz Jan Delekta, były kłodzczanin, bibliotekoznawca, dziś mieszkaniec Hamburga w Niemczech.
Autor translacji korzystał z publikacji zamieszczonej w XIX-wiecznym kwartalniku „Vierteljahrschrift für Geschichte und Heimatkunde der Grafschaft Glatz”, t. 1, 1881/1882, s. 207-215, 305-314. Ten sam tekst zamieścił także w tomie 4 edytor J. Köglera – Richard Pohl (Joseph Kögler, Die Chronicken der Grafschaft Glatz, Modautal, t. 4, 2001, s. 15-36, z tym że nieco zmienił zapis niektórych przypisów i część z nich wprowadził wprost do głównego tekstu. Taką też wersję przyjęliśmy przy publikacji w naszej e-gazecie, gdyż jest to ułatwienie dla czytelnika. Wszelkie wyjaśnienia, uzupełnienia pochodzące od tłumacza lub redakcji – w tekście głównym lub przypisach umieszczone zostały w nawiasach kwadratowych. Nazwy miejscowości podawane są w języku polskim, a obok w nawiasach kwadratowych ich niemieckie odpowiedniki, gdy te nazwy pojawiają się w tekście po raz pierwszy.
Krystyna Oniszczuk-Awiżeń – wstęp i redakcja
Na zdjęciach: kościół w Ołdrzychowicach Kłodzkich - litografia Pompejusa, poł. XIX w.
***
Autor tłumaczenia: Włodzimierz Jan Delekta
Część II:Ołdrzychowice Kłodzkie... a w tle tragiczny pojedynek i powódź

Z Żelazna droga krajowa wiedzie do graniczącej z nią wsi Ołdrzychowice Kłodzkie [niem. Ullersdorf], położonej dokładnie w połowie drogi pomiędzy Kłodzkiem a Lądkiem. Jest ona rodowym gniazdem szlacheckiej, niegdyś bardzo licznej, kwitnącej, obecnie jednak całkowicie wymarłej, rodziny panów na Ołdrzychowicach. Ostatni męski potomek tej rodziny zmarł jako kanonik w Hradec Králové [niem. Königgrätz] około 1754 r.
Wieś składa się z kościoła parafialnego, czterech dworskich folwarków, dwóch młynów i 138 innych „dymów” [domostw]. Położony niedaleko kościoła folwark, zwany z powodu znajdującego się tam okazałego budynku mieszkalnego „zamkiem”, był od najstarszych czasów zawsze w rękach panów na Ołdrzychowicach (mieli w herbie trójkąt), którzy później nabyli prawa do całej pozostałej wsi. 16 sierpnia 1609 r. Georg von Ullersdorf, ówczesny pan na tych ziemiach, popadł w czasie pobytu u swojego szwagra Wenzela von Haugwitza mieszkającego w Mielniku [niem. Melling], w słowny spór z jego bratem Bernhardem. Powodem kłótni był posiłek chrzcielny. Wynikiem sporu był pojedynek, który odbył się natychmiast w ogrodzie. Jego przebieg był tak nieszczęśliwy, iż obaj zadali sobie już przy pierwszym skrzyżowaniu szpad śmiertelne rany i wkrótce zmarli.(1)
W 1666 r. dobra te wraz ze wszystkimi przynależnościami zakupił Heinrich von Schenkendorf (miał w swoim herbie skaczącego barana). Jego syn Johann Georg zakupił także w 1699 r. od spadkobierców Johanna Carla von Klinkovsky’ego folwark położony w Niederdorf [dolna część wsi] nad rzeką Białą [Lądecką], dlatego [folwark] jeszcze dziś nazywany jest Klinkerthof. W 1744 r. dobra w Ołdrzychowicach wraz ze wszystkimi przynależnościami zostały skonfiskowane Johannowi Heinrichowi von Schenkendorfowi, wnukowi pierwszego [Heinricha von Schenkendorfa] przez pruskiego króla Fryderyka II, gdyż przeszedł on podczas drugiej wojny śląskiej na stronę Austriaków. Jego dwie siostry, z których jedna poślubiła hrabiego von Hemm ze Ścinawki Dolnej [niem. Niedersteine], druga zaś hrabiego von Vogten, zabrały go później do siebie.
Powyżej tego zamku w Ołdrzychowicach, obok domu nad strumieniem, po lewej stronie przy drodze krajowej, widać tablicę pamiątkową, umieszczoną na słupie i przypominającą o nadzwyczajnym wylewie Białej Lądeckiej 22 czerwca 1783 r., największym, jaki pamiętała ludzkość, i o wyrządzonych przez tę powódź szkodach. Tylko w tej miejscowości woda całkowicie zmyła trzy domy a liczne inne uszkodziła. Zginęło czworo ludzi. Utonęła duża liczba bydła. Ponadto wyrządziła wielkie szkody na polach uprawnych, łąkach, drogach itd. Jeszcze tu i tam natrafić można w tej miejscowości na wyraźne ślady tego spustoszenia. Łączne szkody spowodowane przez tę powódź według szacunków sądowych wyceniono na sumę 345981 talarów, 23 groszy srebrnych i 11 fenigów.(2)
W odległości 1/4 mili na północ od Ołdrzychowic leży mała miejscowość o nazwie Rogówek [niem. Werdeck]. Mieszka w niej zaledwie czterech chłopów i czterech chałupników. Pomimo tego ma ona status własnej gminy.
Pod koniec XIII w. wieś ta należała do Heinricha von Beringen, gdyż tenże podarował 29 stycznia 1300 r. te ziemie kościołowi farnemu Najświętszej Marii Panny w Kłodzku, a dokładniej rycerzom -joannitom (teraz maltańskim rycerzom) jako ówczesnym administratorom tego kościoła.(3) W 1626 r. kłodzka komturia rycerzy maltańskich wraz z kościołem parafialnym oraz wszystkimi przynależnymi dobrami i prawami została przekazana jezuitom. Rycerze maltańscy albo joannici otrzymali w zamian za to od cesarza Ferdynanda II posiadłość w Maidelburg, położoną na Morawach koło Mikulowa [niem. Nickolsburg].(4) Po rozwiązaniu zakonu jezuitów wieś Rogówek wraz z posiadłościami w Szalejowie Dolnym [niem. Niederschwedeldorf] zakupił naddyrektor górniczy hrabia von Reden.
We wsi znajduje się góra, z której można ujrzeć większą część terenów hrabstwa kłodzkiego. Ma tam swoje gospodarstwo i pola orne jeden z czterech gospodarzy, zamieszkujących tę wieś. W 1560 r. gospodarstwo to posiadał pewien Czepan [Szczepan].(5) Jednak od 1579 r. należy ono już od ponad 200 lat, do rodziny Klapper. Dlatego góra ta „od kiedy sięga pamięć ludzka” była nazywana Klappersberg [obecnie Klekotka 536 m n.p.m.]. Według ustnych przekazów, jeden z najstarszych właścicieli tej góry został w czasie wojny trzydziestoletniej zabity przez kilku szwedzkich rajtarów. W 1720 r. właścicielem tych ziem był Michael Klapper. Tenże był, podobnie jak i jego ojciec, jednocześnie sołtysem tamtejszej gminy wiejskiej. Jeden z jego braci studiował początkowo w Kłodzku, potem zaś w Ołomuńcu [niem. Olmütz]. Tam też wstąpił do służby wojskowej. Kiedy jego ojciec wykupił go z tej służby, wstąpił do klasztoru kartuzów [katolicki zakon o surowej regule] w miejscowości Bistra w Krainie [niem. Freudental in Krain] a po kilku latach został prałatem tego klasztoru. Jego portret znajduje się u właściciela tego majątku. Franz Klapper zmarł w 1785 r. a jego syn Benedikt Klapper jest obecnym właścicielem tego majątku, położonego na górze koło Rogówka. c,d,n,

Przypisy:
1 Sztambuch rodu Haugwitzów. A., s.67.
2. „Oekonomische Nachrichten einer patriotischen Gesellschaft in Schlesien”. 4. Stück, s. 60
3. Balbin, Vita venerabili Arnestii, pag. 196
4. Historia Collegii Glacensis ad anno 1626
5. Lib. Decan. Neaetii fol. 54 [Księga dekanatu Neaetiusa, fol. 54 GQ 3, s.30 tylko wzmianka o przynależności wsi Rogówek do parafii Krosnowice - uwaga W.J.D.]