Sprawozdanie z konferencji zorganizowanej przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce na temat corocznego sprawozdania krajowego – Polska 2020 oraz Funduszu Sprawiedliwej Transformacji

6 marca w Warszawie Prezydent Roman Szełemej, lider Porozumienia Sudety 2030, wziął udział w konferencji zorganizowanej przez Polskie Przedstawicielstwo Komisji Europejskie, której tematem była prezentacja corocznego sprawozdania nt. państwa członkowskiego oraz realizacja Celów Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej w zakresie transformacji i przechodzenia do energooszczędnej gospodarki neutralnej dla klimatu.
W pierwszej części konferencji Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej zaprezentowała opublikowane 26 lutego br. w Brukseli „Sprawozdanie krajowe: Polska – 2020”, które zawiera coroczną ocenę polskiej gospodarki w procesie Semestru Europejskiego.
W ujęciu ogólnym Polska jest dobrze zintegrowana gospodarczo z EU i resztą świata a jej gospodarka jest zrównoważona wewnętrznie i zewnętrznie. Od kilku lat utrzymuje się silna dynamika wzrostu gospodarczego. Jednak dalsze perspektywy wzrostu gospodarki Polski zależeć będą od inwestycji w kilku istotnych obszarach polityki.
W ostatnich latach znacząco poprawił się wskaźnik zatrudnienia i zmniejszył się odsetek osób zagrożonych ubóstwem. Zdecydowanej poprawy wymaga jednak polityka państwa w zakresie dostępu do opieki zdrowotnej. Niski poziom wydatków publicznych i ich nieoptymalna alokacja warunkują problemy funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej i nierównego dostępu obywateli. Wskaźniki poziomu zatrudnienia są na rekordowo wysokim poziomie. Jednak od kilku lata wzrasta wskaźnik niedoboru zatrudnienia, który wyhamowuje wzrost przedsiębiorstw. Niedobory na rynku pracy rekompensowane są przez utrzymującą się na wysokim poziomie migrację zarobkową z Ukrainy. Jednak w dalszej perspektywie bez długofalowej strategii migracji, bez systemu zachęt, planu zwiększenia migracji powrotnej polskich obywateli mieszkających w innych krajach EU, bez działań integrujących z polskim społeczeństwem obywateli spoza EU, polską gospodarkę czeka mocne spowolnienie gospodarcze. Aktywność zawodowa kobiet, osób starszych, osób z niepełnosprawnościami oraz osób o niskich kwalifikacjach jest znacznie niższa niż w wielu innych państwach UE. Wynika to z wielu czynników takich jak ograniczony dostęp do opieki nad dziećmi i opieki długoterminowej, słabo rozwinięty transport publiczny poza dużymi miastami oraz niski ustawowy wiek emerytalny. Polska ma jeden z najwyższych wskaźników starzenia się społeczeństwa wśród krajów EU. Elastyczność rynku pracy ograniczają m.in. niezreformowane specjalne systemy emerytalne i brak elastycznych rozwiązań dotyczących czasu pracy. Powody do niepokoju dają jakość szkolnictwa wyższego, średni poziom umiejętności nauczycieli (co jest związane z ograniczoną atrakcyjnością tego zawodu), niewystarczające dopasowanie kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy, rozwijanie umiejętności przekrojowych i równość szans po likwidacji gimnazjów. Poziom uczestnictwa osób dorosłych w kształceniu i innych formach nauki jest bardzo niski. Wątpliwości budzi nadal skuteczność polityk w zakresie rynku pracy, w tym środków ukierunkowanych na nabywanie i podnoszenie umiejętności. Wyzwaniem rozwojowym jest niewystarczająca dostępność do szerokopasmowego internetu, szczególnie w obszarach wiejskich i słabiej zurbanizowanych.
Polska podjęła szereg działań, aby zwiększyć innowacyjność gospodarki, w tym zmiany w systemie szkolnictwa wyższego, organizacji instytutów badawczych oraz zmiany dotyczące rozwiązań podatkowych i dotacji. Jednak nakłady finansowe na innowacyjność (mierzone na podstawie wydatków na badania i rozwój) pomimo wzrostu, nadal pozostają znacznie niższe od średniej UE. W dalszym ciągu współpraca między środowiskiem naukowym a przedsiębiorstwami w zakresie opracowywania i wdrażania nowych technologii pozostaje na niskim poziomie. Warunki prowadzenia biznesu pozostają korzystne, obserwuje się jednak wzrost niepewności związany ze zmianami systemu podatkowego, zabezpieczenia społecznego i polityki energetycznej. Wysokie ryzyko naruszenia praworządności, brak konsultacji i dobrych praktyk w legislacji ważnych z punktu widzenia gospodarki ustaw, powodują ograniczenie korzystnego klimatu dla prowadzenia biznesu w Polsce.
Krajowa infrastruktura do produkcji energii starzeje się i nie jest w stanie sprostać transformacji gospodarczej w kierunku neutralności klimatycznej. Przewiduje się, że jej odnowienie będzie wymagało znacznych inwestycji w nadchodzących latach. Poprawiła się przepustowość i jakość infrastruktury transportu drogowego, co przyczyniło się do wysokiego wzrostu transportu drogowego, ale w konsekwencji również do większych emisji gazów cieplarnianych. Maleje natomiast udział kolei w usługach transportowych, co wynika z opóźnień projektów modernizujących infrastrukturę kolejową. Pomimo inwestycji w mobilność miejską wiele osób nie ma bezpośredniego dostępu do transportu publicznego. Postępy w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego wyhamowały.
Najważniejsze wyzwania stanowią ograniczenie emisji gazów cieplarnianych poprzez obniżenie emisyjności wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej oraz zmniejszenie energochłonności. Istnieje ryzyko, że Polska nie osiągnie celów na 2020 r. w zakresie energii i przeciwdziałania zmianie klimatu. Biorąc pod uwagę trudną sytuację wyjściową, szczególnie ważne jest opracowanie spójnej długoterminowej wizji tego, w jaki sposób można zwiększyć zrównoważenie środowiskowe gospodarki Polski. Wobec braku skoordynowanych działań emisje gazów cieplarnianych rosną od 2014 r., co zwiększy skalę i koszt przyszłego procesu odchodzenia od paliw kopalnych. Duża rola węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej, niska efektywność energetyczna budynków oraz szybki wzrost emisji generowanych przez środki transportu są obszarami, w których należy podjąć działania i wdrożyć inwestycje w pierwszej kolejności, ponieważ wpływają one nie tylko na klimat, lecz również na środowisko, obciążając je przez zanieczyszczenie powietrza i wyczerpywanie zasobów wody.

Druga część konferencji poświęcona była Funduszowi Sprawiedliwej Transformacji
Transformacja w kierunku neutralności klimatycznej stanowi okazję do zmodernizowania polskiej gospodarki, a także do podjęcia wyzwań rozwojowych i jednoczesnego zaspokojenia potrzeb obywateli. Przyszły wzrost przemysłu zależy od możliwości wykorzystania innowacyjnych i ekologicznych technologii zgodnie z modelem gospodarki opartej na obiegu zamkniętym i od obniżenia emisyjności sektora energetycznego. Propozycja Komisji w sprawie mechanizmu sprawiedliwej transformacji, który ma zostać ustanowiony w kolejnych wieloletnich ramach finansowych na lata 2021-2027, obejmuje Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (specjalny system w ramach InvestEU) i nowy instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego w ramach EBI. Mechanizm ten ma na celu zapewnienie sprawiedliwego charakteru działań na rzecz neutralności klimatycznej w UE poprzez pomaganie najbardziej dotkniętym regionom Polski w radzeniu sobie z konsekwencjami społecznymi i gospodarczymi tego procesu. Główne priorytety wsparcia udzielanego z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji wskazano w załączniku D, na podstawie analizy wyzwań transformacyjnych opisanych w niniejszym raporcie. Wśród regionów górniczych w okresie transformacji które zostały wskazane przez KE jako obszary którym dedykowane zostanie wsparcie finansowe z FST jest Podregion wałbrzyski (poziom statystyczny NUTS 3).
Zdaniem KE Podregion Wałbrzyski w dalszym ciągu odczuwa skutki niedokończonej transformacji, zmaga się z niskim poziomem rozwoju gospodarczego, problemami społecznymi i degradacją infrastruktury. Sektor górniczy dominował w podregionie wałbrzyskim do czasu zakończenia wydobycia węgla w 1998 r. Od tej pory wskaźniki bezrobocia, ubóstwa i wyludnienia (od 2005 r. liczba mieszkańców zmniejszyła się o 4 % w ogólnym ujęciu, a o 10% w samym Wałbrzychu) utrzymują się powyżej średnich dla Dolnego Śląska (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, 2018). PKB na mieszkańca w tym podregionie sięga zaledwie 51% średniej dla UE-28, podczas gdy średnia dla Dolnego Śląska w 2017 r. wyniosła 77% (Eurostat). Poziom inwestycji jest niski a region ten jest zbyt mało atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych. Infrastruktura transportowa jest słabo rozwinięta. Kolejnym poważnym problemem jest rekultywacja gruntów i rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Podregion wałbrzyski zmaga się też z degradacją istniejącej infrastruktury z powodu problemów geologicznych wynikających
z gęstej sieci podziemnych struktur górniczych. W podregionie rozpoczęto przygotowywanie projektów w ramach inicjatywy na rzecz regionów górniczych w okresie transformacji, takich jak np. projekt budowy zakładu produkcji wody dla aglomeracji wałbrzyskiej, wykorzystującego wodę pokopalnianą, czy projekt budowy ciepłowni wykorzystującej ciepło geotermalne z tych wód.
Aby sprostać tym wyzwaniom transformacji, określono dla Podregionu Wałbrzyskiego priorytetowe potrzeby inwestycyjne mające na celu złagodzenie społeczno-ekonomicznych skutków transformacji za pomocą działań obejmujących w szczególności:
• inwestycje dotyczące regeneracji i renaturalizacji terenów oraz projekty zmieniające ich przeznaczenie;
• inwestycje we wdrażanie technologii i infrastruktur zapewniających przystępną cenowo czystą energię, w redukcję emisji gazów cieplarnianych, efektywność energetyczną i energię ze źródeł odnawialnych;
• inwestycje w tworzenie nowych przedsiębiorstw, w tym przez inkubatory przedsiębiorczości i usługi konsultingowe;
• inwestycje we wzmacnianie gospodarki opartej na obiegu zamkniętym, w tym przez zapobieganie powstawaniu odpadów i ograniczanie ich ilości, efektywne gospodarowanie zasobami, ponowne wykorzystywanie, naprawy oraz recykling;
• podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników;
• pomoc w poszukiwaniu pracy dla osób poszukujących pracy;
• aktywne włączanie osób poszukujących pracy;
W tej części konferencji po prezentacji wszystkich regionów kraju, zakwalifikowanych do działań objętych Funduszem Sprawiedliwej Transformacji odbyła się żywiołowa dyskusja z udziałem samorządowców reprezentujących poszczególne regiony górnicze kraju. Prezydent Roman Szełemej wraz z Wicemarszałkiem Grzegorzem Macko apelowali do Dyrekcji Komisji Europejskiej oraz obecnej na sali Minister Funduszy i Polityki Regionalnej Małgorzaty Jarosińskiej-Jedynak o to, by:
• zarządzanie środkami finansowymi FST delegować na poziom samorządów uczestniczących w tym projekcie (NUTS 3 lub na poziomie województw NUTS 2);
• Podregion Jeleniogórski ze względu na występujący na jego terenie obszar węglowy w transformacji (worek turoszowski wraz z kopalnią węgla brunatnego i elektrownią), również został objęty FST po koniecznych zmianach co do terminu zakończenia wydobycia węgla brunatnego;
• środki finansowe przeznaczone na FST nie obniżały finansowania polityki spójności ponieważ południe Dolnego Śląska, odstające pod względem rozwoju od północy województwa, ze względu na przekroczenie poziomu 75% PKB per capita przez województwo dolnośląskie, otrzyma znacząco mniejsze środki w ramach przyszłego RPO WD 2021-2027 na dalszy rozwój;
• Komisja Europejska i strona rządowa na etapie rozporządzeń do umowy partnerstwa oraz szczegółowych zasad tworzenia RPO WD 2021-2027 i innych programów krajowych dedykowanych OSI (Sygnatariusze Sudety 2030 zabiegają o ujęcie subregionów sudeckich w zasięgu programu krajowego dedykowanego regionom słabiej się rozwijającym), uelastyczniły zasady udziału własnego samorządów z tzw. obszarów przejściowych w finansowaniu projektów (współfinansowanie na poziomie 45% spowoduje zaniechanie realizacji wielu koniecznych prorozwojowych inwestycji, ponieważ samorządy nie będą mieć środków na wkład własny);
• Komisja Europejska i strona rządowa zwróciły uwagę na ogromne dysproporcje w rozwoju regionalnym Polski na poziomie wewnątrz poszczególnych województw (na przykładzie Dolnego Śląska) i uwzględniły w rozmowach na temat programów wspierających rozwój regionalny Polski konieczność przeznaczenia dla tych podregionów (NUTS 3) dodatkowych środków;
• rząd jak najszybciej podpisał z EU porozumienie o neutralności klimatycznej do 2050, którego sygnatariusze objęci zostaną między innymi FST.
Szczegółowy raport KE – „Sprawozdanie dla Polski 2020” znajduje się jako załącznik pod nazwą: 2020-european_semester_country-report-poland_pl