Bez węgla - bezemisyjnie i sprawiedliwie

Czy w planowanej transformacji energetycznej potrafimy być Partnerami?
Szanowni Państwo.
W międzyczasie trochę się wydarzyło:
1. W Sejmie RP na posiedzeniu Podkomisji ds. Funduszu Sprawiedliwej Transformacji przedstawiono założenia planu krajowego FST. Dla zainteresowanych nagranie jest powszechnie dostępne. W projekcie planu przedstawiono listę projektów, które mogą uzyskać wsparcie – z naszego subregionu zgłoszono 11 projektów. To co charakterystyczne to w grupie zgłoszonych projektów nie było tych, na których nam szczególnie zależy tj. np. rekultywacji hałdy pokopalnianej w Nowej Rudzie-Słupcu. Ten obszar należy do odpowiedzialności spółki zarządzającej w imieniu Państwa RP.
2. W dniu 23 września 2021 r. Komisja Europejska wychodząc naprzeciw właściwemu zrozumieniu istoty sprawiedliwej transformacji w procesach dochodzenia do neutralności klimatycznej opublikowała dokument roboczy pn.Dokument roboczy SŁUŻB KOMISJI w sprawie terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji. Ciekawy i potrzebny do weryfikacji już istniejących opracowań. Jego jedną z konsekwencji będzie korekta treści Regionalnego Planu Sprawiedliwej Transformacji opracowywanego w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego. Zachęcam do włączenia się w ten proces, ponieważ tam dokonane zapisy dotyczą nas. Naszej przyszłości, co wobec znaczącego wzrostu cen ma szczególne znaczenie.
3. W ramach wsparcia programu JASPERS zostały udostępnione Wytyczne dotyczące alokacji projektów do 3 filarów MST. Również bardzo potrzebne opracowanie, ponieważ pokazuje planowaną inżynierię wsparcia finansowego dla projektów realizowanych w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Po zapoznaniu się można zrozumieć, gdzie będzie dotacja a gdzie inne formy zwrotnego wsparcia. Podkreślam zwrotnego!
W całości tej skomplikowanej materii organizowania transformacji chciałbym zwrócić uwagę Państwa na rolę i znaczenie tzw. Partycypacji Społecznej. Często w pogoni za „pieniądzem” nie zwracamy uwagi na inne też ważne dla sprawiedliwości społecznej sprawy. Takim zagadnieniem jest m.in. właściwe udokumentowanie zaangażowania i udziału Społeczeństwa, co z punktu widzenia organizatorów tego procesu ma kluczowe znaczenie. Postawione pytanie: Czy w planowanej transformacji energetycznej potrafimy być Partnerami? proszę potraktować jako zaproszenie do dyskusji w tym temacie. Przedstawione w dokumencie roboczym Służb Komisji Europejskiej oraz w Społecznym Terytorialnym Planie Sprawiedliwej Transformacji Subregionu Wałbrzyskiego wykraczają poza powszechnie stosowane schematy.
W załączeniu do zapoznania się z zagadnieniem: wyciąg z dokumentu Roboczego Służb Komisji Europejskiej dot. Partnerstwa (1) oraz założenia zawarte w transformacji społecznej STPST Subregionu Wałbrzyskiego (2).
Jerzy Dudzik

(1) PARTNERSTWO. (dokument Roboczy Służb Komisji Europejskiej)
Zaangażowanie społeczeństwa i wszystkich zainteresowanych stron ma kluczowe znaczenie dla sukcesu FST i wszystkich inicjatyw Europejskiego Zielonego Ładu.
W grudniu 2020 r. Komisja zainicjowała Europejski Pakt Klimatyczny, aby połączyć ludzi, społeczności i organizacje w celu przyspieszenia działań w dziedzinie klimatu i budowy bardziej ekologicznej Europy. Pakt Klimatyczny zapewnia różnym zainteresowanym stronom i społeczeństwu obywatelskiemu przestrzeń, w której mogą nawiązać kontakt i wspólnie rozwijać i wdrażać rozwiązania klimatyczne i zmieniać je w zobowiązania dotyczące działań w dziedzinie klimatu. Podobnie Konferencja w sprawie przyszłości Europy, rozpoczęta w kwietniu 2021 r., pozwoli przedstawić konkretne zalecenia dotyczące wyzwań i priorytetów dla Europy, co dodatkowo będzie wsparte nowo utworzonymi panelami obywatelskimi, podczas których obywatele z całego kontynentu będą mogli debatować twarzą w twarz. Jednym z priorytetów jest zapewnienie transformacji, która jest sprawiedliwa i sprzyjająca włączeniu społecznemu.
Zasada partnerstwa, kluczowa cecha polityki spójności, ma ogromne znaczenie dla FST. Rozporządzenie ustanawiające wspólne przepisy stanowi, że państwa członkowskie organizują wszechstronne partnerstwo obejmujące przynajmniej władze regionalne i lokalne, partnerów gospodarczych i społecznych, społeczeństwo obywatelskie (np. partnerów działających na rzecz ochrony środowiska, organizacje pozarządowe) oraz instytucje badawcze i uniwersytety. Partnerzy ci powinni być również zaangażowani w przygotowanie, realizację i ewaluację programów FST i TPST. Partnerstwo to powinno być rozwijane zgodnie z kodeksem postępowania ustanowionym przez Komisję. Ponadto proces konsultacji społecznych będzie częścią strategicznej oceny oddziaływania na środowisko programów obejmujących FST.
„Państwa członkowskie przygotowują, wspólnie z odpowiednimi władzami lokalnymi i regionalnymi z danych terytoriów, co najmniej jeden terytorialny plan sprawiedliwej transformacji” (art. 11 ust. 1 Rozporządzenia ustanawiającego FST)
TPST mogą odzwierciedlać i odnosić się do rzeczywistej sytuacji w terenie i mieć wpływ na sprawiedliwą transformację tylko wtedy, gdy wszyscy odpowiedni krajowi, regionalni i lokalne strony zainteresowane są zaangażowani i biorą udział w transformacji na swoim terytorium. Lokalne strony zainteresowane, w tym partnerzy gospodarczy i społeczni (tacy jak związki zawodowe, w tym reprezentujący górników) oraz organy reprezentujące społeczeństwo obywatelskie (w tym organizacje młodzieżowe, organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska, itp.) powinni zostać w pełni zaangażowani w debatę na temat przyszłości ich terytoriów. Aby właściwie i aktywnie pomagać w fazie realizacji, monitorowania i ewaluacji, owe zainteresowane strony powinny być włączone jako członkowie komitetów monitorujących w ramach odpowiednich programów. Ponadto powinny określić własne lokalne ustalenia dotyczące monitorowania realizacji TPST.
W transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu należy szczególną uwagę poświęcić roli kobiet i promować równość płci. Udział kobiet w rynku pracy oraz ich przedsiębiorczość, a także równa płaca odgrywają ważną rolę w zapewnianiu równych szans. Podczas wdrażania FST powinno się również zwracać szczególną uwagę na grupy wrażliwe, które ucierpią nieproporcjonalnie z powodu negatywnych skutków transformacji, takie jak pracownicy niepełnosprawni. Aktywne zaangażowanie młodych ludzi w zarządzanie FST jest również niezbędne. Nie da się zbudować przyszłościowej gospodarki bez zaangażowania tych, którzy będą żyć i kształtować przyszłość. FST ma na celu wymyślenie nowej gospodarczej i społecznej przyszłości dla tych obszarów, a młodzi ludzie muszą odgrywać w tym aktywną rolę.
Jeśli chodzi o szczególną rolę zainteresowanych stron w programowaniu i wdrażaniu FST, należy wziąć pod uwagę następujące kwestie:
• kompetencje różnych szczebli organów w zakresie realizacji określonych rodzajów działań wyszczególnionych w art. 8 ust. 2 Rozporządzenia ustanawiającego FST;
• możliwość aktywnego udziału lokalnych i regionalnych zainteresowanych stron w programowaniu i wdrażaniu FST;
• potrzeba komplementarności środków na dotkniętych terytoriach;
• zdolności administracyjne różnych organów w zakresie wdrażania i programowania FST.
Ponadto na mocy art. 22 ust. 3 lit. a) ppkt (i) oraz art. 22 ust. 3 lit. d) ppkt (vi) Rozporządzenia ustanawiającego wspólne przepisy należy zwrócić należytą uwagę na wymogi prawne związane ze współpracą makroregionalną, międzyregionalną, transgraniczną i międzynarodową, ponieważ różne rodzaje współpracy między dotkniętymi terytoriami umożliwią wspólne stawienie czoła niektórym wyzwaniom związanym z transformacją i wspólne korzystanie ze wspólnych możliwości.
„Komisja powinna utworzyć platformę sprawiedliwej transformacji, opierając się na istniejącej platformie dla regionów górniczych w okresie transformacji, aby umożliwić dwustronną i wielostronną wymianę zebranych doświadczeń i najlepszych praktyk obejmujących wszystkie sektory dotknięte skutkami transformacji” (Motyw 18 Rozporządzenia ustanawiającego FST)
Platforma sprawiedliwej transformacji (PST) została utworzona, aby wspierać wszystkie zainteresowane strony w dostępie do wsparcia. W tym celu organizowane są regularne wydarzenia pozwalające na dzielenie się wiedzą i dobrymi praktykami, wspieranie budowania zdolności oraz wszechstronną wymianę poglądów we wszystkich dotkniętych transformacją sektorach, jak również udzielanie porad dotyczących sprawiedliwej transformacji dla władz i zainteresowanych stron zaangażowanych w działania związane z MST. Na potrzeby tej inicjatywy stworzono także dedykowaną stronę internetową oraz formularz kontaktowy.
PST opiera się i rozszerza inicjatywę „Regiony węglowe w procesie transformacji”, która utrzyma dedykowany strumień pracy dla regionów przetwarzających węgiel, torf i łupki naftowe na terenie całej UE1. W ramach PST uruchomione zostaną również kanały doradcze za pośrednictwem szeregu grup roboczych zajmujących się zaangażowaniem zainteresowanych stron oraz konkretnymi sektorami charakteryzującymi się wysoką intensywnością emisji dwutlenku węgla, a mianowicie stalą, cementem, chemikaliami. Ponadto Komisja planuje utworzyć w ramach tej platformy bazę danych projektów i ekspertów, co pozwoli utworzyć sieć dla państw członkowskich, regionów i zainteresowanych stron, w której będą mogły one dzielić się opiniami i dobrymi praktykami oraz pomagać w procesie przygotowania projektów. Co do zasady PST zapewni pomoc regionom wskazanym w TPST. Inne regiony mogą również zostać zaproszone do udziału w pracach platformy w celu ułatwienia wymiany poglądów i uczenia się polityki, włączając w to także te uczestniczące w inicjatywie „Regiony węglowe w procesie transformacji”, ale nieotrzymujące wsparcia FST.
(2)Partnerstwo wg planu STPST Subregionu Wałbrzyskiego.
Obszary interwencji transformacji społecznej
1. TS OI1 – Partnerstwo Programowe Społecznego Planu Sprawiedliwej Transformacji (projekty partnerstw społecznych kreujących partycypacje społeczną w obszarach życia społecznego, środowiskowego i gospodarczego, projekty tworzenia Lokalnych Punktów Transformacji; akcje informacyjne, spotkania, konferencje).
2. TS OI2 – Kompetencje dla obywatela i samorządu (projekty wspierające budowę i modernizacje infrastruktury szkół i ośrodków kształcenia zawodowego; projekty zwiększenia kompetencji przyszłości; rozwój wczesnej edukacji elementarnej i opieki nad dzieckiem; edukacji szkolnej (na poziomie podstawowym i średnim ogólnokształcącym);szkolnictwa zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie; projekty cyfryzacji edukacji (rozbudowa sieci i rozwój technik cyfrowychw edukacji, zdalnego nauczania, wyposażenie sprzętowe i oprogramowanie), cyfrowe zasoby edukacyjne; rozwój systemów e-learningowych i samokształcenia).
3. TS OI3 – Praca w zielonych sektorach gospodarki (projekty wspierające transformację w MŚP, projekty podnoszenia kompetencji pracowników, dostosowania kompetencji pracowników do procesów związanych z automatyzacją i robotyzacją miejsc pracy; diagnozowania potrzeb rynku pracy, podnoszenia kwalifikacji obszarze wyzwań wynikających z nowych technologii; wsparcie dla firm w zamawianiu profili kształcenia zawodowego; doradztwo specjalistyczne dla MŚP).
4. TS OI4 – Ekonomia społeczna (projekty tworzenia nowych i wzmacniania działalności istniejących Podmiotów Ekonomii Społecznej (PES) specjalizujących się w reintegracji społecznej, doposażenia PES w zasoby lokalowe i techniczne, programy i inwestycje wspierające mobilność zawodową osób bezrobotnych, zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz osób zamieszkujących tereny wiejskie Subregionu Wałbrzyskiego, programy wspierające uruchamianie przez osoby bezrobotne i zagrożone wykluczeniem społecznym własnych działalności gospodarczych, programy uspołecznianie usług nakierowanych na wspieranie mobilności zawodowej osób bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem społecznym, poprawiające kompetencje cyfrowe osób starszych, niepełnosprawnych oraz osób bezrobotnych).
5. TS OI5 – Ubóstwo energetyczne (działania osłonowe wraz z usługami doradczymi ze wsparciem w termomodernizacji i prosumeryzmie oraz elektroprosumeryzmie dla gospodarstw domowych zagrożonych ubóstwem energetycznym; projekty społeczne kierowane do grup zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym).
6. TS OI6 – Infrastruktura publiczna i społeczna (projekty w zakresie dostępności i rozwoju infrastruktury miejsc świadczenia usług publicznych, poprawy jakości świadczenia tych usług, doskonalenie kompetencji pracowników pomocy społecznej, osób świadczących usługi społeczne, projekty wspierające rozwiązania cyfrowe w administracji samorządowej (e-usługi); projekty dotyczące profilaktyki, kształtowania postaw prozdrowotnych i promocji zdrowia; projekty z obszaru inteligentne miastai wsie, projekty wspierające infrastrukturę mieszkalnictwa oraz pozostałą infrastrukturę społeczną przyczyniająca się do rozwoju regionalnego i lokalnego).
7. TS OI7 – Elektroprosumeryzm (projekty polegające podnoszeniu poziomu świadomości, wiedzy i kompetencji różnego rodzaju procesów transformacji energetycznej w trybie przełomowym w ramach budowy autonomicznych samowystarczalnych obszarów energetycznych z wykorzystaniem informatyki do bilansowania i rozliczania energii na tych obszarach).