Bez węgla– bezemisyjne i sprawiedliwie. Społeczny Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji Subregionu Wałbrzyskiego
Czy to jak się szczepimy będzie się różniło od tego w jaki sposób będzie przebiegała transformacja energetyczna? Jest pewne, jak zwykle będą 3 grupy. Zwolennicy, ci którzy chcą, ale nie mają pieniędzy oraz ci, na których zmiany w klimacie nie robią wrażenia. W pewnym sensie potwierdzają to wnioski światowej konferencji COP 26, na której nawet symulacje w jaki sposób będą znikały wyspy czy miasta na skutek zatapiania nie wpłynęły istotnie na końcowe ustalenia. To co optymistyczne to deklaracja zakończenia wycinki lasów. Czy to zagadnienie a na pewno problem w przyszłości przebija się w naszej świadomości? Na pewno nam taka skala zagrożeń nie grozi. Powodzie występują sporadycznie. Silne wiatry są coraz częstsze. Ale jesteśmy „turystyczni”! Jeżeli nie podejmiemy skutecznych działań, to czy do takiego miejsca będą chcieli przyjeżdżać goście, jeżeli będzie wizerunkowo emisyjne i zapylone? W skali obecnych problemów codziennego życia warto ten priorytet właściwie umiejscowić myśląc o bezpiecznej przyszłości. W naszej pracy ws. sprawiedliwej transformacji napisaliśmy społeczna wersje procesu transformacji. Tak jak to widzimy. M.in. z tego powodu, że mam pełną świadomość, że sposób przekazu informacji w sprawach transformacji energetycznej jest językiem trudnym i często długim, pozwolę sobie na krótką prezentację „językiem nietechnicznym”.
1. Musimy się zorganizować, aby skutecznie współpracować i umieć „pisać” i wdrażać projekty obejmujące co najmniej cały powiat. W nowej perspektywie wsparcia środkami publicznymi (szczególnie UE) małe jednostkowe projekty nie mają szans.
2. Ocena i finansowanie projektów będą zdecydowanie inne niż to czego się nauczyliśmy w okresie 2014-2020. W tej ocenie m.in. ocenianym rezultatem będzie ilość rzeczywiście zmniejszonej emisji CO2 i pyłów PM. Powszechnie będzie stosowana procedura oceny „nie wyrządzaj szkody drugiemu” itd.
3. Priorytetem w transformacji będzie termomodernizacja budynków i wymiana „kopciuchów” To ok. 89 tys. budynków. Przygotowywany projekt dla całego subregionu wałbrzyskiego ma spowodować impuls modernizacji lokalnej gospodarki, przekwalifikowań zawodowych, nowych miejsc pracy, nowych firm.
4. Sposób i skala modernizacji lokalnej gospodarki ma spowodować zainteresowanie zewnętrznych inwestorów (duży kapitał) oraz wdrożenie nowych technologii.
5. Zasada sprawiedliwość społecznej ma zagwarantować wsparcie dla tych co je będą potrzebować. To szansa dla projektów ekonomii społecznej.
6. Musimy się nauczyć monitorować rezultaty podejmowanych działań.
7. I to co najważniejsze nikt nie zrobi tego za nas.
(Jerzy Dudzik)
1.1. Subregion Wałbrzyski – opis oczekiwanego procesu transformacji w kierunku osiągnięcia celów Unii na rok 2030 w dziedzinie energii i klimatu oraz w kierunku neutralnej dla klimatu gospodarki Unii do roku 2050, zgodnie z celami zintegrowanych krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu oraz innych istniejących planów transformacji, zawierający harmonogram zaprzestania lub ograniczenia działalności, takiej jak wydobycie węgla kamiennego i brunatnego lub produkcja energii elektrycznej w instalacjach węglowych.
Subregion Wałbrzyski (NUTS3) wraz z pow. kamiennogórskim to obszar bezpośredniego wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy byłej działalności górniczej Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego. Przykłady problemów i wyzwań koniecznej transformacji (T) subregionu w kierunku neutralnej dla klimatu gospodarki to m.in. zasoby majątkowe firm (ok. 15 tys.) i zasoby mieszkaniowe (ok. 89 tys. budynków, z czego blisko 60% wybudowanych przed wojną) wymagające termomodernizacji i likwidacji pieców (ok. 138 tys.), małe budynkowe i osiedlowe kotłownie opalane w większości węglem (ok. 1 tys.), większe ciepłownie (ok. 100 jednostek) z dominacją paliwa węglowego i zdekapitalizowaną infrastrukturą sieciową, niezagospodarowane hałdy i tereny pogórnicze (ok. 400 ha), deficyt postaw przedsiębiorczych, niski poziom innowacyjności i kompetencji, ubóstwo energetyczne, problemy demograficzne, brak kapitału na rozwój, ponadnormatywne emisje pyłów PM oraz CO2 (szacunkowo ustalony dla Subregionu roczny poziom CO2 wynosi ok. 6,5 mln ton).
Priorytetem (T) do 2030 r. jest dekarbonizacja i termomodernizacja gospodarstw domowych i firm oraz przekwalifikowanie podmiotów gospodarczych działających w Subregionie w kierunku zielonych, konkurencyjnych technologii, zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu. /.../
Drugim priorytetem (T) jest partycypacja społeczna (PS) w celu uzyskania wzrostu poziomu identyfikowania się mieszkańców z wprowadzanymi zmianami oraz odbudowy postaw przedsiębiorczych wymagających określonego ryzyka i kreatywności, w której chodzi o tworzenie nowych podmiotów, w tym startupów, w takich dziedzinach jak zielona energetyka prosumencka, zrównoważone rolnictwo, czy biogospodarka o obiegu zamkniętym. Ryzykiem wdrażania takiej (T) jest zderzenie z nadal funkcjonującą w świadomości mieszkańców subregionu postawą roszczeniową wobec Państwa i Samorządu. Bazą budowy modelu (PS) jest społeczne opracowanie: Społeczny Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji Subregionu Wałbrzyskiego (P). Jest to dokument o znaczeniu strategicznym znacząco szerszym od ustaleń Rozporządzenia FST, zawierający wizje i cele tzw. opcji „zeroemisyjnego” funkcjonowania subregionu.
W (P), który stanowi punkt wyjścia do dalszych działań, w tym do partycypacji w tworzeniu planu TPST, w okresie do 2050 roku zawarto propozycje uruchomienia 26 kluczowych projektów, których rezultatem będzie to, że subregion w 2050 r. będzie wolny od węgla, że do 2030 r. – redukcja emisji CO2 zmniejszy się o ok. 65 % w sektorze non-ETS i 55 % w całkowitej emisji w subregionie, wzrost efektywności energetycznej o 40 % oraz wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu osiągnie poziom 35-40 %. Realizacja kluczowych projektów powinna ponadto doprowadzić do tworzenia nowych miejsc pracy w zielonych i neutralnych dla klimatu sektorach gospodarki. /.../
Szczególnym wyzwaniem (T) będzie zorganizowanie systemu jej monitorowania, raportowania i prognozowania skutków zmian. Cały proces (T) na poziomie subregionu był tworzony w sytuacji braku podstawowych danych statystycznych. W (P) przyjęto zasadę, że każda operacja transformacji będzie mierzona określonym katalogiem wskaźników. Pozwoli to na właściwą ocenę rzeczywistego postępu realizowanych w ramach planu projektów. Wyniki monitoringu i postępu w realizacji planu będą oceniane w okresach półrocznych dla roku kalendarzowego na wspólnym posiedzeniu Partnerstwa Programowego TPST. Przyjęto regularne publikowanie i udostępnianie wszystkim interesariuszom sprawozdań z wdrażania wszystkich operacji transformacji subregionu oraz konieczność wprowadzania nieodzownych zmian w trakcie realizacji planu, opartych na faktycznych, naukowych ocenach jasno zdefiniowanych wskaźników skuteczności. Rekomendacje wypracowywane w ramach badań ewaluacyjnych pozwolą na właściwe reagowanie i podejmowanie decyzji w sytuacji zagrożenia realizacji celów TPST. Rezultaty (P) będą wkładem w wykonanie wskaźników krajowych.
Opisana mapa drogowa (T) subregionu wałbrzyskiego z powiatem kamiennogórskim stanowi wzorzec do współpracy z różnymi instytucjami i programami polityki Zielonego Ładu. Wskazuje uzgodnioną społecznie logikę racjonalnego postępowania na terytorium, w którym pozostałością po działalności górniczej Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego jest wysoki poziom obciążenia emisja gazów cieplarnianych, w większości zdewastowane zasoby majątkowe oraz istniejące w świadomości społeczeństwa przyzwyczajenia. Społeczna inicjatywa utworzenia (P) jest dowodem deklaracji do przeprowadzenia zmian jakościowych sprzyjających trudnym procesom (T).
Skala istniejących zaniedbań i potrzeb (T) wskazuje, że bez wsparcia zewnętrznego w postaci wiedzy eksperckiej i kapitału jej zrealizowanie nie będzie możliwe.
Opracowanie społecznego zespołu w składzie: Jerzy Dudzik; Andrzej Kosiór; Mirosław Miller; Krzysztof Brzozowski, Marcin Kowalski; Marcin Augustyniak . 5.11.2021.