WOLANY W OPISIE JOSEPHA KÖGLERA (cz. VII) – tłum.: Włodzimierz Jan Delekta; red.: Krystyna Oniszczuk-Awiżeń

VIIII Raszków (Seifersdorf).
Wieś ta, zwana w starych dokumentach Seifridsdorf(1), Sigfridi villa(2), leży w odległości pół mili na północ od Wolan i należy do okręgu Radków (Wünchelburg), wchodząc w skład parafii Ścinawka Dolna. Obecnie (1797) znajdują się w niej: kościół filialny, plebania, szkoła, folwark, 10 chłopów oraz 66 zagrodników i chałupników(3). Wieś składa się z dwóch różnych części: dominium i dobra wolno-sędziowskiego. Niegdyś należały one do dwóch różnych właścicieli, obecnie jednak są ze sobą połączone.
Rozdział I. O dominium.
Jest to główna część klucza Raszków. Składa się z kościoła filialnego, plebanii i szkoły(4), folwarku, powiększonego w XVI wieku o kilka wykupionych gospodarstw chłopskich, 8 chłopów a w większości z gospodarstw zagrodników i chałupników. Właściciele tej części posiadają też prawo patronackie nad tutejszym kościołem filialnym, urbarz piwny, prawo połowu grubej zwierzyny oraz sprawowania wyższych i niższych sądów(5). Kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła Apostołów wymieniony jest w 1384 r. pomiędzy kościołami farnymi dzisiejszego hrabstwa kłodzkiego(6). Obecnie (1797) jest on filią kościoła w Ścinawce Dolnej. 27 czerwca 1668 r. w wieżę tego kościoła uderzył grom i całkowicie ją zniszczył(7). Rekonstrukcja kościoła od jego fundamentów nastąpiła w latach 1689 i 1690, kiedy to powstała nowa budowla. Ma ona półokrągłe sklepienie, trzy ołtarze, na drewnianej wieży nad bramą kościelną znajdują się dwa dzwony, a w małej wieżyczce na kościele 1 dzwon (sygnaturka). W 1804 r. kościół ten poddano wewnętrznej i zewnętrznej renowacji, umieszczając na jego dachu nową wieżyczkę. Dominium to w dawnych czasach było lennem (Feudum), jednak od 1618 r. jest wolnym dobrem szlacheckim (Allodium). W 1318 r. dziedzicem na Raszkowie był Theodorich von Thenitz, gdyż, jak wynika to z dokumentu, sporządzonego 5 stycznia 1316 r., ufundował on wraz ze swymi synami Henrykiem i Janem w kłodzkiej kolegiacie ołtarz ku czci św. Katarzyny i do tego przeznaczył m.in. 2 marki rocznego czynszu z dwóch łanów w Raszkowie(8). W roku 1351 panem dziedzicznym był tu Hans von Congau, który z powodu swoich (zbójeckich) czynów bardzo szkodził krainie(9).
Na początku XV stulecia panowie von Nimanz (1797 Nimitzer) a to Konrad von Nimanz i Arnest, jego brat, otrzymali jako lenno wsie Raszków i całą Ścinawkę Dolną, gdyż cesarz Zygmunt przekazał jako rekompensatę za długi w wysokości 1100 kop groszy w poniedziałek po Judica 1437 r. Wacławowi (Wenczeslaus) Kluxa von Dohalicz i jego prawnym spadkobiercom 2 dwory i warownię w Ścinawce Dolnej, a także wieś Raszków z lennem kościelnym (patronatem nad kościołem), młynami, chłopami pańszczyźnianymi itp., które to dobra po bezdzietnej śmierci komtura zakonu Joannitów w Wiedniu, Rymanda i jego brata Arnesta przypadło cesarzowi jako wygasłe lenno(10).
Ów Wenczlaw von Dohalicz zmarł jednak krótko potem (prawdopodobnie bez męskich potomków), gdyż 12 sierpnia 1439 r. Markwart von Mesilesie, starosta w Kłodzku, przekazał w imieniu księżny oświęcimskiej Anny jako ówczesnej właścicielki oddanej w zastaw krainy kłodzkiej, wieś Ścinawka Dolna wraz z Raszkowem, które przypadły jej po śmierci Wacława (Wenczeslausa) Kluxa von Dohalicz, wdowie po nim, Dorocie, oraz ich męskim potomkom ponownie jako lenno, jednak z zastrzeżeniem świadczenia zwyczajowych usług rycerskich (trzech konnych)(11). Owdowiała Dorota z domu Schnellenstein, prawdopodobnie wyszła powtórnie za mąż za Jana von Donig, gdyż w 1454 r. złożono mu raport jako panu na Ścinawce Dolnej(12). Przypuszczalnie miał z nią dwóch synów o imionach Melchior i Hans, gdyż 8 grudnia 1477 r. Henryk Starszy, książę ziębicki i hrabia kłodzki, przekazał jako lenno Melchiorowi i Hansowi Donig von Zdanitz, ich matce, Dorocie von Schnellenstein, oraz ich potomkom Ścinawkę Dolną i Raszków wraz z patronatem nad kościołem, prawem sprawowania sądów wyższych i niższych itp(13). W 1500 r., w piątek po Zielonych Świątkach, bracia-książęta ziębiccy i hrabiowie kłodzcy Jerzy, Karol i Wojciech (Georg, Karl i Albrecht) poświadczyli wspomnianym wyżej braciom von Donig ich lenno w Ścinawce Dolnej i Raszkowie oraz udzielili im prawo sprawowania sądów wyższych(14). 25 czerwca 1500 r. książęta ziębiccy konfirmowali przymierze braterstwa, zawarte pomiędzy owymi dwoma braćmi von Donig a ich kuzynem o nazwisku Hans Ratsch bez przekazania ich dóbr lennych pod wspólny zarząd(15).
Hans von Donig und Zdanitz miał małżonkę z domu von Schweinitz. Zmarł około 1535 r., gdyż w 1536 r., w sobotę przed dniem św. Mateusza Apostoła, jego sześciu synów: Fryderyk, Jerzy, Melchior, Jan, Kacper i Ernest (Friedrich, Georg, Melchior, Hans, Kaspar i Ernst) podzielili pomiędzy sobą ojcowską schedę: Ścinawkę Dolną, Raszków i części na dobrach Suszyna oraz Roszycach (Roschwitz). Podział ten został zatwierdzony w niedzielę 30 kwietnia 1542 r. przez Hansa Prag von Wellnitz, starostę w Kłodzku(16). Podczas tego braterskiego podziału Raszków wraz z siedmioma chłopami pańszczyźnianymi w Roszycach oraz jednym chłopem w Suszynie przypadł trzeciemu synowi o imieniu Melchior(17), który posiadał Raszków jeszcze w 1560 r.(18). Ze swoją żoną z domu Reichenbach z Trzebieszowic koło Lądka miał on cztery córki(19). Po tym czasie, lecz nie po 1570 r., Melchior, nie mający męskiego potomstwa, sprzedał Raszków i udziały w Roszycach i Suszynie swojemu kuzynowi, Absolonowi von Donig, panu dziedzicznemu na górnym zamku w Ścinawie Dolnej(20). Absolon von Donig sprzedał w 1579 r. udział w Roszycach cesarzowi Rudolfowi II jako dobra skarbowe (kameralne)(21) a w roku 1577 zakupił za sumę 169 kop + 50 groszy od cesarskiego urzędu podatkowego dobra i prawa wolnosędziowskie w Raszkowie oraz dwóch chłopów pańszczyźnianych, przypisanych wraz z ich czynszami do wspomnianego urzędu. Nabył też prawo do sądów wyższych i niższych na tych terenach(22). W 1588 r. zakupił też na licytacji publicznej główny udział w dobrach Słupiec (Schlegel)(23).
Urbarz piwny oraz prawo posiadania karczmy w Raszkowie i w Słupcu zostały mu potwierdzone w 1591 r.(24). Zmarł w 1599 r. pozostawiając trzech synów: Georga, Melchiora, Absolona(25).
Podczas braterskiego podziału w 1600 r. średni syn Absolona von Donig, Melchior, otrzymał wieś Raszków oraz górny zamek (zwany obecnie /1797/ Vettrische Hof) w Ścinawie Dolnej(26). Oba te dobra zostały na jego prośbę przekształcone przez cesarza Mateusza przez wydany 2 maja 1618 r. w Wiedniu dyplom z lenna w majątek dziedziczny(27).
24 października 1623 r. Melchior von Donig(28) sprzedał z powodu wielkiego zadłużenia oba dobra: Raszków i górny zamek w Ścinawie, wraz z wszystkimi przynależnościami Johannowi Christophowi Metzingerowi von Kalcksteinowi, kanclerzowi nadwornemu u arcyksięcia Karola, ówczesnego biskupa we Wrocławiu i właściciela hrabstwa kłodzkiego, za 33000 talarów(29). Kanclerz zmarł 28 kwietnia 1628 r. bez prawowitego potomstwa.
Dobra Raszków i Ścinawa Dolna zostały następnie przekazane w 1631 r. Baltazarowi von Liesch und Hornau, wrocławskiemu biskupowi-sufraganowi oraz innym spadkobiercom(30). Posiadali oni je wspólnie do czasu, kiedy 27 września 1651 r. sprzedali Raszków Janowi Krzysztofowi Hoferowi z Hoferburga a Ścinawkę Dolną innemu nabywcy(31).
W latach 1660 i 1670 dziedzicem na Raszkowie był Johann Georg Hofer z Hofenburga, syn poprzedniego(32). Jego żoną była Maria Magdalena z domu Milanger. 30 stycznia 1672 r. sprzedał on za 6000 talarów Raszków swojemu bratu, Johannowi Christophowi Hoferowi, kanonikowi we Wrocławiu(33).
Kanonik zmarł wkrótce potem. Jego rodzeństwo sprzedało w 1673 r. jako spadkobiercy jego pozostałych dóbr Raszków Antoniemu Ferdynandowi von Sauern, sekretarzowi Urzędu Królewskiego w Kłodzku, za 6000 talarów(34). Następnie ów von Sauern zakupił także dobro wolnosędziowskie w Suszynie(35) i zmarł 26 stycznia 1704 r. w wieku 84 lat(36). Jego pozostawione dobra Raszków i Suszynę odziedziczył jego jedyny syn Johann Ignaz von Sauern, który umarł bezpotomnie już w 1705 r.
Od jego spadkobierców Raszków zakupił za sumę 11000 florenów 1 września 1705 r. Johann Georg von Ullersdorf(37), asesor przy Urzędzie Królewskim w Kłodzku. Był on poślubiony z Magdaleną z domu von Alten, dziedziczką na Jeleniowie (Gellenau). Zamrł w 1730 r.
Jego brat, Sebastian Sigismund von Ullersdorf nabył Suszynę(38).
Jedyny syn Jana Jerzego i Magdaleny von Ullersdorfów, Jan Jerzy Ignacy (Johann Georg Ignatz) von Ullersdorf sprzedał 22 września 1734 dobra Raszków wraz z wszystkimi przynależnościami i prawami za 30000 guldenów generałowi feldmarszałkowi von Wallisowi(39), który włączył je do domeny Wolany.

Rozdział II. O dobrach wolno-sędziowskich w Wolanach.
Do tego drugiej części należą ostatecznie: folwark, który obecnie (1797 r.) połączony jest z dominium, rzemieślnicy oraz dwóch chłopów pańszczyźnianych. Zabudowania gospodarcze stały na miejscu obecnej gospody. Ten majątek wolno-sędziowski posiadał wraz z wszystkimi przynależnościami w 1418 r. Hensel Straube(40). W 1503 r. należał on do braci Czirwesa i Lorenza Straube(41). W 1508 r. opiekunowie ich sprzedali dobra wolno-sędziowskie Mathesowi Bittner za 192 ciężkie marki(42).
W 1549 r. Adam Unvorricht sprzedał te dobro wolno-sędziowskie za 150 kop groszy(43).
W latach 1559 i 1569 wolnym sędzią w Raszkowie był Mertin Vogel(44).
W 1577 r. Melchior Straube, dziedzic i wolny sędzia w tej miejscowości, należący dotąd wraz ze swoimi poddanymi do Urzędu Podatkowego, zakupił prawo do sprawowania sądów wyższych w tym dominium. Od tego czasu dobro wolno-sędziowskie związane było na stałe z dominium, co ma miejsce także i obecnie (1797).
KONIEC.
Przypisy:
(1) Dokument z 1388 r. w archiwum kolegialnym sg. T 3.
(2) P. Balbin, miscell. Boh. liber V pag. 35.
(3) W „Beiträge zur Beschreibung Schlesiens" Bd. 9, s. 359.
(4) Nowy budynek szkoły został wybudowany w 1708 r.
(5) W umowach kupna-sprzedaży dotyczących Raszkowa.
(6) P. Balbin, miscell. Boh. liber V pag. 35.
(7) Pisemne wiadomości pewnego mieszkańca Bystrzycy.
(8) Kopia dokumentu w archiwum zamkowym w Raszkowie.
(9) In libro proscirptorum in curia Glacensis. [W księdze banitów w kurii kłodzkiej]
(10) Odpis tego aktu przekazania, uwierzytelniony (vidimus) w 1538 r., znajduje się w kancelarii zamkowej w Wolanach wśród pism dotyczących Raszkowa.
(11) Kopia tego aktu nadania lenna znajduje się w archiwum zamkowym w Piszkowicach w dokumentach, dotyczących Czeskiego Zakątka (Böhmischer Winkel).
(12) Tamże w tym samym zbiorze dokumentów.
(13) Potwierdzony odpis dokumentu nadania lenna w archiwum zamkowym w Wolanach, wśród listów dotyczących Raszkowa.
(14) Oryginał w archiwum zamkowym w Ścinawce Dolnej.
(15) Kopia tego aktu konfirmacji znajduje się w archiwum zamkowym w Piszkowicach w dokumentach, dotyczących Czeskiego Zakątka (Böhmischer Winkel).
(16) Christoph Donig schriftliche Nachrichten von den Rittergütern der Grafschaft z 1622 r. Rękopis w zbiorach biblioteki zamkowej w Piszkowicach. Tam też kopia dokumentu.
(17) Kopia dokumentu podziału w archiwum w Piszkowicach.
(18) Kopia tego aktu konfirmacji znajduje się w archiwum zamkowym w Piszkowicach w dokumentach, dotyczących Czeskiego Zakątka (Böhmischer Winkel).
(19) Christoph Donig schriftliche Nachrichten von den Rittergütern der Grafschaft z 1622 r. Rękopis w zbiorach biblioteki zamkowej w Piszkowicach. Tam też kopie dokumentów.
(20) Jego ojciec miał na imię Georg, matka-Helena z domu Hocke. Christoph Donig schriftliche Nachrichten von den Rittergütern der Grafschaft z 1622 r. Rękopis w zbiorach biblioteki zamkowej w Piszkowicach. Kopia tego dokumentu znajduje się w archiwum zamkowym w Piszkowicach w dokumentach, dotyczących Czeskiego Zakątka (Böhmischer Winkel).
(21) Stary urzędowy protokół z Kłodzka w Piszkowicach.
(22) Kopia aktu konfirmacyjnego z 10 grudnia 1578 r. w archiwum zamkowym w Piszkowicach.
(23) Stary urzędowy protokół z Kłodzka w Piszkowicach.
(24) Oryginał w aktach kancelarii zamkowej w Wolanach wśród akt dotyczących Raszkowa. Przedruk dokumentu w "Beiträge zur Beschreibungs Schlesiens" Bd. 9.
(25) Christoph Donig schriftliche Nachrichten von den Rittergütern der Grafschaft z 1622 r. Rękopis w zbiorach biblioteki zamkowej w Piszkowicach. Tam też kopia dokumentu.
(26) Archiwum zamkowe w Piszkowicach.
(27) Potwierdzony odpis tego dokumentu w archiwum zamkowym w Wolanach, wśród listów dotyczących Raszkowa.
(28) Jego małżonka, Anna von Adelsbach, zmarła 1 września 1616 r. w wieku 28 lat (napis na nagrobku w Ścinawie Dolnej).
(29) Potwierdzony odpis dokumentu nw archiwum zamkowym w Wolanach, wśród listów dotyczących Raszkowa.
(30) Tamże.
(31) Tamże.
(32) W księdze wyciągów z akt w ratuszu kłodzkim.
(33) Oryginał w aktach kancelarii zamkowej w Wolanach wśród akt dotyczących Raszkowa.
(34) Tamże.
(35) W kłodzkim archiwum kolegialnym sg. L nr. 5.
(36) W drugim sztambuchu Haugwitzów A s. 161.
(37) W konsygnacji dóbr rycerskich hrabstwa kłodzkiego.
(38) Oryginał aktu kupna-sprzedaży w Piszkowicach.
(39) Oryginał dokumentu kupna-sprzedaży w aktach kancelarii zamkowej w Wolanach wśród akt dotyczących Raszkowa.
(40) W księdze miejskiej Kłodzka.
(41) Zapis w księdze kłodzkiej z tego roku.
(42) Odpis aktu transakcji w księdze kłodzkiej.
(43) Tamże.
(44) Odpis tego aktu kupna-sprzedaży w księgach kłodzkich.